Pozbawienie władzy rodzicielskiej, inaczej znane jako pozbawienie praw rodzicielskich lub odebranie władzy rodzicielskiej (praw rodzicielskich), to procedura, która budzi bardzo wiele emocji. Jest tak dlatego, że kojarzy się głównie z zupełnym zerwaniem więzi pomiędzy rodzicem a dzieckiem, nałogami czy przemocą. Musisz mieć świadomość, że do pozbawienia władzy rodzicielskiej może dochodzić też w rodzinach, których nie dotyka patologia, a rodzic pozbawiony tej władzy nie musiał się znęcać nad dzieckiem czy być osobą uzależnioną.
W sądach toczy się wiele spraw o pozbawienie praw rodzicielskich. Według danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości na przestrzeni ostatnich 10 lat było to ok. 9 – 10 tys. spraw rocznie.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone co do obojga rodziców albo tylko jednego z nich.
Co to jest władza rodzicielska?
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
Sprawowanie pieczy nad dzieckiem oznacza spoczywający na rodzicach obowiązek wychowania dziecka i kierowania nim. Rodzice są obowiązani troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, a także odpowiednio je przygotować do pracy dla dobra społeczeństwa, stosownie do jego indywidualnych uzdolnień i talentów.
Władza rodzicielska także prawo i obowiązek rodzica dotyczący podejmowania decyzji odnośnie do spraw dziecka.
Dziecko, które pozostaje pod władzą rodzicielską powinno być rodzicom posłuszne. Z kolei w sprawach, w których może już samodzielnie decydować, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców, które są formułowane dla jego dobra.
Władza rodzicielska powinna być wykonywana zgodnie z dobrem konkretnego dziecka, a także zgodnie z interesem społecznym. Możesz się zastanawiać teraz – a co ma interes społeczny do mojego dziecka? Chodzi o to, że przecież każdemu z nas zależy na tym, żebyśmy byli otoczeni ludźmi kulturalnymi, empatycznymi, pracowitymi itp. i właśnie w tym duchu powinniśmy wychowywać nasze dzieci, żeby w przyszłości wnosiły do ogółu wartość dodaną.
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do momentu osiągnięcia pełnoletności.
Rodzic pozbawiony praw rodzicielskich traci możliwość podejmowania decyzji w sprawach dotyczących dziecka. Takimi sprawami jest np. wybór szkoły dla dziecka, zapisanie go na zajęcia dodatkowe, zadecydowanie o sposobie leczenia w razie choroby.
Skutki pozbawienia praw rodzicielskich
Rodzic, którego pozbawiono praw rodzicielskich traci wpływ na podejmowanie decyzji względem dziecka. Co to oznacza? Najczęściej jest tak, że władzy rodzicielskiej zostaje pozbawione jedno z rodziców, np. ojciec. W takiej sytuacji pełnię praw zachowuje matka i to ona sama podejmuje wszystkie decyzje odnośnie do dziecka. Np. wybiera dla dziecka szkołę, decyduje czy zapisać je na religię, rejestruje dziecko w przychodni lekarskiej, podejmuje decyzję o wyjeździe zagranicznym dziecka. Nie musi swoich decyzji konsultować z ojcem dziecka ani z nikim innym. Ojciec, który został pozbawiony praw rodzicielskich zupełnie traci wpływ, jeśli chodzi o decydowanie o sprawach swojego dziecka, przy czym są to zarówno sprawy istotne, jak i te mniej ważne.
Pozbawienie praw rodzicielskich a alimenty
Często można się spotkać z opinią, że zgoda na pozbawienie praw rodzicielskich „opłaca się”, bo nie trzeba płacić na dziecko alimentów. Otóż tak nie jest. Rodzic pozbawiony praw rodzicielskich jest nadal zobowiązany do łożenia na utrzymanie swojego dziecka. Oznacza to, że musi płacić na nie alimenty, mimo że o sprawach dziecka już nie decyduje.
Jeśli do tej pory alimenty na dziecko nie były jeszcze zasądzone, to możesz zostać o nie pozwany przed sądem. Jeśli z kolei masz wyrok alimentacyjny, to dalej musisz płacić określone w nim kwoty, bo inaczej zacznie je ściągać komornik.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie spowoduje, że alimenty na dziecko będą niższe.
Jeśli z kolei rodzic w ogóle nie angażuje się w wychowanie dziecka, nie spotyka się z nim lub robi to sporadycznie, może dostać nawet wyższe alimenty. Wynika to z tego, że drugi rodzic osobistymi staraniami „dokłada się” do wychowania dziecka w większym stopniu i w związku z tym, jego udział finansowy może być niższy.
Pozbawienie praw rodzicielskich a kontakty
Rodzic pozbawiony praw rodzicielskich co do zasady zachowuje prawo do utrzymywania kontaktu z dzieckiem. Oznacza to, że nadal może się z synem lub córką spotykać, telefonować nie niego (niej), utrzymywać kontakt on-line.
W tym przypadku drugi rodzic nie może sam zadecydować o tym, że kontakt z dzieckiem zostanie „zablokowany”. Zakazać kontaktów rodzica z dzieckiem może tylko sąd na mocy orzeczenia.
Musisz mieć jednak świadomość, że argumentami do odebrania praw rodzicielskich są m.in. poważne zaniedbania względem dziecka. To z kolei może mieć wpływ na losy ewentualnej sprawy sądowej o zakazanie kontaktów z dzieckiem.
Argumenty do odebrania praw rodzicielskich
Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym można pozbawić władzy rodzicielskiej, jeżeli:
- władza rodzicielska nie może być przez rodziców wykonywana z powodu trwałej przeszkody,
- rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej,
- rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.
Z trwałą przeszkodą w wykonywaniu władzy rodzicielskiej mamy do czynienia np.:
- w razie zaginięcia rodzica,
- jego pobytu w szpitalu z uwagi długą chorobę,
- osadzenia w zakładzie karnym,
- braku realnej możliwości wykonywania władzy rodzicielskiej z powodu ciężkiej choroby (nawet jeśli rodzic przebywa z dzieckiem).
Ojca lub matkę można pozbawić władzy rodzicielskiej także w wypadku długiego wyjazdu za granicę, ale pod warunkiem, że łączy się to z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem lub przeszkodami w uzyskaniu zgody na podjęcie czynności istotnych dla dziecka.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej
Nadużywanie władzy rodzicielskiej ma miejsce, gdy dochodzi do nadmiernego karcenia dziecka i stosowania wobec niego przemocy, wykorzystywania dziecka do czynów nierządnych, zmuszania go do obciążającej pracy w domu lub wykorzystywania go do pracy zarobkowej, a także nakłaniania dziecka do popełniania przestępstw.
Rażące zaniedbanie obowiązków rodzicielskich
Za rażące (tj. poważne, zagrażające dobru dziecka) zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich należy uznać sytuację, w której małoletni schodzi na dalszy plan z uwagi na nałóg pijaństwa rodziców, ich rozwiązły tryb życia lub trudnienie się popełnianiem przestępstw.
Dziecko jest zaniedbywane także, gdy jego rodzic unika płacenia alimentów lub nie interesuje się jego sprawami. Sygnałem, że rodzicie nie dbają dziecko może być jego naganne zachowanie w szkole, złe oceny w nauce, a także brak reakcji ze strony rodziców na wezwania do szkoły lub alarmujące informacje napływające od nauczycieli.
Trzeba pamiętać o tym, że sądowe pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza, że władza ta jest odbierana raz na zawsze. Jeśli ustaną przyczyny, dla których ojciec lub matka zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, sąd rodzinny może tę władzę przywrócić.
Trzeba pamiętać o tym, że sądowe pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza, że władza ta jest odbierana raz na zawsze.
Kto bierze udział w postępowaniu sądowym?
Orzeczenie w sprawie pozbawienia władzy rodzicielskiej wydaje sąd rodzinny po przeprowadzeniu wnikliwego postępowania.
Wniosek w sprawie może być złożony przez każdą osobę, która wykaże interes prawny (np. rodzic zastępczy, osoba z rodziny dziecka, drugi rodzic, szkoła, do której uczęszcza dziecko). Taki wniosek może złożyć także prokurator, jeśli uzyska informację, że dobro dziecka jest zagrożone.
Postępowanie może zostać wszczęte także z urzędu, tj. samodzielnie przez sąd, bez jakiegokolwiek wniosku.
Uczestnikami sprawy sądowej są osoba lub instytucja, która złożyła wniosek (wnioskodawca) oraz rodzice dziecka (uczestnicy postępowania). W razie, gdy jeden z rodziców składa wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej drugiego, jest on wnioskodawcą, a ten drugi rodzic uczestnikiem postępowania. Dziecko, którego sprawa dotyczy nigdy nie jest uczestnikiem postępowania w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej.
O wszczęciu postępowania rodzinnego dot. władzy nad małoletnim jest zawsze zawiadamiany prokurator, który może przystąpić do sprawy i brać w niej aktywny udział.
Przebieg sprawy sądowej o pozbawienie praw rodzicielskich
Wnioskodawca w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej musi przedstawiać dowody na poparcie swoich twierdzeń, np. dowód z przesłuchania świadków lub dokumentacji policyjnej. Sąd w takiej sprawie może z urzędu dopuścić dowód z opinii Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych. Taka opinia może mieć istotne znaczenie, ponieważ dotyczy więzi łączącej rodzica z dzieckiem, a także przewidywań co do wypełniania obowiązków rodzicielskich w przyszłości.
Umów się na poradę prawną
Opowiedz nam o swoim problemie, uzyskaj odpowiedzi na pytania i dowiedz się jakie działania podjąć.
W toku sprawy sąd przesłuchuje rodziców dziecka, aby poznać ich stanowiska, a także zebrać informacje o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim i jego sytuacji osobistej.
Sąd może wysłuchać także małoletnie dziecko, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Takie wysłuchanie powinno się odbyć poza salą rozpraw.
Jakie pytania zadaje sąd na sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej?
Pewnie zastanawiasz się, jakie pytania zadaje sąd na rozprawie o pozbawienie praw rodzicielskich. Na sprawie sądowej będą padać głównie pytania o relację rodzic – dziecko, np.:
- Czy rodzic interesuje się dzieckiem? Czy kontaktuje się z drugim rodzicem i pyta o dziecko, o jego zdrowie, postępy w szkole? Czy opiekuje się dzieckiem?
- Czy rodzic płaci alimenty na dziecko?
- Czy utrzymuje kontakt z dzieckiem? Jak często się z nim spotyka? Czy do niego dzwoni? Czy pamięta o jego urodzinach i składa w tym dniu życzenia?
- Czy rodzice są w stanie ze sobą współpracować przy podejmowaniu decyzji w sprawach dziecka?
- Czy są problemy z uzyskaniem zgody rodzica np. na zapisanie dziecka do przedszkola, wyrobienie paszportu?
- Czy rodzic stosował przemoc względem dziecka? Czy rodzic demoralizował dziecko?
- Czy rodzic jest uzależniony od alkoholu lub narkotyków? Czy cierpi na chorobę psychiczną? Jaki wpływ mają uzależnienia lub choroby rodzica na udział w wychowaniu dziecka?
Pozbawienie praw rodzicielskich a dziedziczenie
W polskim prawie nie ma przepisu, który stanowiłby, że pozbawienie władzy rodzicielskiej ma jakikolwiek wpływ na dziedziczenie spadku.
Jednak przyczyny, dla których można utracić władzę rodzicielską nad dzieckiem są na tyle poważne, że mogą w pewien sposób wpłynąć na porządek dziedziczenia.
Musisz wiedzieć, że dziedziczenie może się odbywać w „dwie strony” – albo dziecko dziedziczy po rodzicu, albo rodzic dziedziczy po dziecku. Po prostu zależy to od tego, kto pierwszy umrze.
Aby łatwo to wytłumaczyć posłużę się wymyślonym przykładem.
Jan ma syna Krystiana. Z uwagi na to, że Jan od urodzenia nie interesował się Krystianem, nie płacił na niego alimentów i nie był zainteresowany spotkaniami z dzieckiem, matka Krystiana wystąpiła do sądu z wnioskiem o pozbawienie Jana praw rodzicielskich. Sąd uznał, że postawa Jana względem dziecka jest naganna i orzekł o pozbawieniu go władzy rodzicielskiej. Przez wiele lat ojciec i syn nie mieli ze sobą żadnego kontaktu. Krystian próbował parę razy spotkać się z Janem, ale ten zawsze odmawiał. Pewnego dnia Krystian dowiedział się o śmierci swojego ojca. W związku z tym, że Krystian był jedynym spadkobiercą po Janie, odziedziczył on po nim cały spadek.
Gdyby Jan sporządził testament i pominął w nim syna, Krystianowi należałby się zachowek po ojcu. Podstawowe informacje na temat zachowku znajdziesz tu.
Jeśli z kolei Jan przeżyłby syna, to znaczy – Krystian umarłby wcześniej – ojciec mógłby dziedziczyć po Krystianie, gdyby ten nie miał jeszcze swoich dzieci. Zakładamy, że Krystian nie sporządził za życia testamentu. Ale gdyby Jan został wydziedziczony przez syna w testamencie z powodu nieutrzymywania z nim relacji rodzinnych, Janowi nie należałby się po synu ani spadek, ani nawet zachowek.
Podsumowując, utrata praw rodzicielskich nie jest jednoznaczna z utratą praw do dziedziczenia. Jednak w niektórych sytuacjach postawa rodzica względem dziecka może przyczynić się do tego, że rodzic może zostać nawet wydziedziczony, co powoduje utratę jakichkolwiek praw do spadku (wyłączenie od dziedziczenia oraz od zachowku).
