Ubezwłasnowolnienie to instytucja prawna, która budzi wiele emocji – zarówno ze względu na powagę sytuacji, jak i konsekwencje dla osoby ubezwłasnowolnionej. W praktyce oznacza ono pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych osobę fizyczną, która z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych nie jest w stanie prowadzić swoich spraw. W niniejszym wpisie wyjaśniamy, kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie, jak wygląda procedura oraz w jakich sytuacjach warto rozważyć skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie i kiedy?
Zgodnie z art. 545 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c), sprawę o ubezwłasnowolnienie osoby fizycznej mogą zainicjować wyłącznie:
- małżonek osoby, której wniosek dotyczy,
- krewni w linii prostej – rodzice, dzieci, wnuki,
- rodzeństwo,
- przedstawiciel ustawowy (np. opiekun prawny).
Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy złożyć do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której sprawa dotyczy.
Najczęstsze sytuacje, w których składa się wniosek o ubezwłasnowolnienie, to:
- poważne zaburzenia psychiczne (np. schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa),
- niedorozwój umysłowy,
- choroba wieku podeszłego (np. demencja, zaawansowana choroba Alzheimera),
- głębokie uzależnienia (np. alkoholizm, narkomania).
Wymienione powyżej sytuacje muszą być na tyle poważne, że uniemożliwiają danej osobie normalne funkcjonowanie i zajmowanie się jej sprawami z pełnym rozeznaniem.
Ubezwłasnowolnienie nie może być nadużywane, nie może być środkiem do dokuczenia lub upokorzenia osobie bliskiej, np. w celu przejęcia majątku lub odebrania komuś niezależności życiowej bez podstaw medycznych. Sąd bardzo skrupulatnie bada podstawy wniosku. I jeśli ktoś składa wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, grozi mu za to grzywna. Dlatego skierowanie wniosku do sądu musi poprzedzić dokładna analiza sytuacji, w tym analiza stanu zdrowotnego.
Wymogi formalne i dokumenty – jak napisać wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Poprawne przygotowanie dokumentów do sądu ma kluczowe znaczenie. Wniosek do sądu musi spełniać konkretne wymogi określone przez prawo, a także zawierać odpowiednie dowody potwierdzające stan osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. Poniżej najważniejsze elementy.
Co powinien zawierać wniosek?
- Oznaczenie sądu: właściwy jest sąd okręgowy według miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek,
- Dane wnioskodawcy: imię, nazwisko, adres, numer PESEL,
- Dane osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona: imię, nazwisko, adres, stan cywilny i rodzinny,
- Szczegółowe uzasadnienie: opis zachowań osoby, problemy z prowadzeniem własnych spraw, okoliczności dotyczące jej zdrowia,
- Wskazanie dowodów: np. dokumentacja medyczna, zeznania świadków, opinia lekarzy,
- Żądanie: jasno określone czy ubezwłasnowolnienie ma być całkowite lub częściowe
Jakie dokumenty należy dołączyć?
- Skrócony akt urodzenia wnioskodawcy lub akt małżeństwa wnioskodawczyni (dla wykazania zmiany nazwiska po ślubie) – aby wykazać stosunek pokrewieństwa wnioskodawcy wobec osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
- Akt małżeństwa osoby, której dotyczy wniosek (jeśli pozostaje lub pozostawała w związku małżeńskim), ewentualnie odpis prawomocnego wyroku rozwodowego,
- Dokumenty medyczne potwierdzające stan zdrowia osoby,
- Inne istotne załączniki (np. zaświadczenia z poradni zdrowia psychicznego),
- Dowód uiszczenia opłaty sądowej w kwocie 100,00 zł,
- Odpisy wniosku (dodatkowe egzemplarze) dla uczestników sprawy oraz prokuratora.
Ponadto warto złożyć wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lekarza określonej specjalności (najlepiej biegłego lekarza psychiatry lub neurologa). Sąd musi powołać takiego biegłego lekarza, aby ocenić zdolności do czynności prawnych osoby, której dotyczy wniosek.
Trzeba wiedzieć, że Sąd odrzuci wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek albo w razie niezłożenia żądanego przez sąd świadectwa, opinii lub zaświadczenia (chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe, wtedy sąd będzie kontynuował postępowanie).
Umów się na poradę prawną
Opowiedz nam o swoim problemie, uzyskaj odpowiedzi na pytania i dowiedz się jakie działania podjąć.
Ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe – różnice i przesłanki
Czym się różnią?
- Ubezwłasnowolnienie całkowite oznacza, że osoba całkowicie traci zdolność do czynności prawnych – nie może samodzielnie zawierać umów, podejmować decyzji majątkowych ani prawnych.
- Ubezwłasnowolnienie częściowe oznacza, że osoba zachowuje ograniczoną zdolność do czynności prawnych – może dokonywać prostych czynności, ale sprawach ważniejszych wymaga zgody kuratora.
Kiedy sąd może je orzec?
Całkowite: gdy osoba wskutek choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.
Częściowe: gdy osoba w ograniczonym zakresie może prowadzić swoje sprawy, ale potrzebuje wsparcia, np. w kontaktach z instytucjami, urzędami czy bankami.
W obu przypadkach kluczowe jest orzeczenie biegłych lekarzy, którzy ocenią zdolności intelektualne i stan zdrowia osoby, której sprawa dotyczy oraz wypowiedzą się czy dany typ ubezwłasnowolnienia jest adekwatny.
Sąd i rozprawa – jak wygląda sprawa o ubezwłasnowolnienie?
Po złożeniu wniosku i uiszczeniu opłaty sądowej, sprawa trafia do rozpoznania przez wydział cywilny w sądzie okręgowym.
W postępowaniu oprócz wnioskodawcy jako uczestnicy postępowania udział biorą:
- osoba, której dotyczy wniosek,
- jej przedstawiciel ustawowy (o ile go ustanowiono),
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
- prokurator.
Jak przebiega sprawa?
- Weryfikacja formalna – czy wniosek spełnia wszystkie wymogi określone prawem,
- Doręczenie wniosku uczestnikom, w tym prokuratorowi, i udzielenie im czasu na złożenie odpowiedzi (zwykle 14 dni),
- Wysłuchanie osoby, której dotyczy wniosek – niezwłocznie po wszczęciu postępowania w sądzie w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa (można zarządzić przymusowe sprowadzenie do sądu celem wysłuchania danej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego, który uda się do miejsca pobytu osoby, np. do szpitala);
- Badanie przez biegłych – stan zdrowotny osoby, której dotyczy wniosek musi być określony przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa; badanie takie kończy się wydaniem opinii, która powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu zdolności danej osoby do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby,
- Przeprowadzenie rozprawy – sąd wyznacza rozprawę, na której ocenia dowody, przesłuchuje świadków,
- Wydanie postanowienia – sąd może oddalić wniosek lub orzec ubezwłasnowolnienie.
W przypadku orzeczenia ubezwłasnowolnienia sąd okręgowy przekazuje akta do sądu rodzinnego (rejonowego), który ma za zadanie wyznaczyć opiekuna prawnego (całkowite) lub kuratora (częściowe).
Ile kosztuje sprawa o ubezwłasnowolnienie i jaka jest opłata od wniosku?
Koszty sprawy są istotnym elementem, który należy uwzględnić jeszcze przed złożeniem dokumentów.
- Opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wynosi 100 zł. Należy ją uiścić na rachunek bankowy sądu lub w kasie sądowej przed dostarczeniem dokumentów osobiście do biura podawczego sądu.
- Wydatki związane z opiniami biegłych: koszt opinii psychiatry, neurologa czy psychologa może wynieść nawet kilka tysięcy złotych.
- W przypadku korzystania z usług prawnika dochodzą także koszty pełnomocnika – adwokata lub radcy prawnego.
Warto pamiętać, że sąd może również rozważyć możliwość zwolnienia od kosztów sądowych, jeśli wnioskodawca złoży stosowny wniosek wraz z oświadczeniem o sytuacji majątkowej (na urzędowym formularzu).
Podsumowanie
Skierowanie wniosku o ubezwłasnowolnienie to poważny krok, który wymaga zarówno wiedzy prawnej, jak i empatii wobec osoby, której sprawa dotyczy. Dobrze przygotowany wniosek, zgodny z wymogami formalnymi, dokumentacja medyczna, a także wsparcie profesjonalnego pełnomocnika, który specjalizuje się w tego typu sprawach cywilnych i który będzie czuwał nad przebiegiem sprawy to klucz do sprawnego przeprowadzenia postępowania o ubezwłasnowolnienie.
Jeśli zastanawiasz się, jak dobrze napisać wniosek, ponieważ znaleziony w Internecie wzór wniosku nie oddaje specyfiki Twojej sytuacji, umów się na poradę prawną. Każda sprawa wymaga indywidualnego podejścia i oceny. Właśnie dlatego warto skorzystać z pomocy radcy prawnego lub adwokata, który przeprowadzi Cię przez cały proces i zadba o interesy Twoje oraz osoby, której dotyczy wniosek. Najlepiej szukać pomocy wśród specjalistów od spraw rodzinnych.
