Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę osób najbliższych zmarłego przed całkowitym pozbawieniem ich udziału w spadku. Polskie prawo przewiduje, że pewnym osobom – nawet jeśli zostały pominięte w testamencie – przysługuje prawo do określonej części majątku, który pozostawił po sobie spadkodawca, a w zasadzie jej równowartości w pieniądzu.
W praktyce oznacza to, że nawet jeśli spadkodawca zapisał cały spadek tylko jednej osobie, a uprawnieni przy dziedziczeniu ustawowym członkowie najbliższej rodziny zostali pominięci, mogą ubiegać się o zachowek.
W niniejszym artykule wyjaśniam, kiedy i komu przysługuje zachowek, jak sporządzić pozew o zachowek, jaki sąd jest właściwy, a także jak obliczyć wartość zachowku.
Kiedy i komu przysługuje zachowek po spadkodawcy
Zachowek przysługuje osobom najbliższym spadkodawcy – czyli małżonkowi, zstępnym (dzieciom, wnukom) oraz rodzicom, którzy byliby powołani do dziedziczenia zgodnie z ustawą. Jeżeli więc spadkodawca pozostawił testament, w którym pominął osoby uprawnione, mogą one wystąpić przeciwko spadkobiercy z roszczeniem o zachowek.
Wysokość zachowku co do zasady wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby przy dziedziczeniu według przepisów Kodeksu cywilnego. W przypadku osób trwale niezdolnych do pracy lub małoletnich dzieci, należny im zachowek to aż dwie trzecie tej wartości.
Przykład: jeśli spadkodawca miał troje dorosłych dzieci i cały majątek zapisał jednemu z nich, każde z pozostałych dzieci może żądać od spadkobiercy zapłaty połowy tego, co dostałoby w przypadku dziedziczenia ustawowego – czyli prawa do zachowku wynoszącego połowę z 1/3.
Warto podkreślić, że zachowek nie jest fizycznym udziałem w części majątku – to roszczenie pieniężne, którego można dochodzić na drodze sądowej lub w drodze polubownych negocjacji.
Pozew o zachowek – jak sporządzić i gdzie złożyć
Aby uzyskać należną zapłatę, konieczne jest przygotowanie pozwu o zachowek i złożenie go w odpowiednim sądzie. To formalny dokument, który inicjuje całe postępowanie.
Pozew powinien zawierać:
- dane osobowe powoda i pozwanego – imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, PESEL,
- żądanie zapłaty określonej kwoty – w tym celu należy ustalić wartość udziału spadkowego osoby uprawnionej do zachowku,
- uzasadnienie – w tym opis majątku spadkowego i sposób ustalenia jego wartości,
- dowody – np. akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, testament, odpis księgi wieczystej, potwierdzenia darowizn.
Ważne, by w pozwie powód wskazał, w jaki sposób wyliczył kwotę żądanego zachowku i dlaczego uważa, że jest uprawniony do jego otrzymania.
Choć w internecie można znaleźć wzór pozwu, każdy przypadek ma indywidualny charakter. Dlatego przed złożeniem dokumentu warto skorzystać z pomocy doświadczonego prawnika. Profesjonalista pomoże przygotować pozew, obliczyć należny zachowek i ustalić, jakie dowody będą najkorzystniejsze w sprawie.
Ważne! Gdy uprawniony otrzymał od zmarłego jakiś majątek, np. darowiznę, ale jej wartość jest niższa od należnego zachowku, to mamy do czynienia z roszczeniem przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku. Jeśli więc dostałeś coś od zmarłego w darowiźnie lub w spadku, ale zostałeś wyłączony od dziedziczenia albo zostałeś wydziedziczony, to nie poddawaj się. Masz jeszcze możliwość zawalczyć o swoje prawa.
Jaki sąd jest właściwy w sprawie o zachowek
Właściwy w sprawie o zachowek jest wyłącznie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, w sprawie pozew o zachowek należy wnieść do sądu rejonowego, a gdy wartość przedmiotu sporu przekracza 100 000 zł – do sądu okręgowego.
Wysokość zachowku i wartość przedmiotu sporu
Obliczanie zachowku to jeden z najtrudniejszych etapów sprawy. Aby ustalić wysokość zachowku, należy dokładnie określić skład i wartość majątku pozostawionego przez spadkodawcę.
Do wartości spadku dolicza się niektóre darowizny, które spadkodawca uczynił za życia. To ważne, ponieważ wielu spadkodawców przekazuje majątek bliskim jeszcze przed śmiercią, aby uniknąć podziału po swojej śmierci. Takie darowizny poczynione przez spadkodawcę mogą mieć kluczowe znaczenie przy ustalaniu należnego zachowku.
Przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę stan majątku z chwili śmierci spadkodawcy, ale ceny aktualne – z chwili orzekania przez sąd. Często sąd powołuje biegłego, aby ustalić wartość nieruchomości, udziałów w spółkach lub innych składników majątkowych.
W pozwie należy wskazać wartość przedmiotu sporu, odpowiadającą kwocie żądanego zachowku. Od tej wartości obliczana jest opłata sądowa, która – zgodnie z przepisami – wynosi 5% wartości przedmiotu sporu (dla spraw powyżej 20 000 zł). Jeśli nie stać się na poniesienie opłaty bez uszczerbku dla utrzymania swojego lub rodziny, można złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych.
Darowizna a roszczenie o zachowek – co należy wiedzieć
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że darowizny poczynione przez spadkodawcę mają ogromny wpływ na wysokość należnego zachowku. Zgodnie z przepisami, przy obliczaniu zachowku w niektórych przypadkach dolicza się do spadku darowizny przekazane przez spadkodawcę za życia.
Oznacza to, że jeśli spadkodawca za życia przekazał np. jednemu ze swoich dzieci mieszkanie, drugie dziecko może dochodzić uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych przez rodzeństwo darowizn. Wówczas obdarowany staje się osobą obowiązaną do uzupełnienia zachowku.
Zalicza się na należny zachowek także darowizny otrzymane wcześniej przez osobę uprawnioną – np. jeśli jedno z dzieci dostało samochód od rodzica, to darowizna ta może zostać zaliczona na należny mu zachowek.
Przedawnienie roszczenia o zapłatę zachowku
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu, a jeśli testamentu nie ma – od otwarcia spadku, czyli od dnia śmierci spadkodawcy. Po tym terminie nie można skutecznie dochodzić zachowku w sądzie. Warto więc działać niezwłocznie, ponieważ roszczenia o zapłatę zachowku nie są wieczne.
Aby uniknąć problemu przedawnienia, warto już na wczesnym etapie skonsultować się z prawnikiem. Kancelaria specjalizująca się w prawie spadkowym pomoże ustalić, kiedy dokładnie rozpoczął się bieg terminu przedawnienia, a także przygotuje pozew, który skutecznie przerwie bieg tego terminu.
Powództwo o zapłatę zachowku a testament spadkodawcy
Wiele spraw o zachowek ma miejsce w sytuacjach, gdy spadkodawca sporządził testament, w którym kogoś pominął lub niesłusznie wydziedziczył. Osoby uprawnione, które zostały pominięte w testamencie albo zostały wydziedziczone, mogą wnieść powództwo o zapłatę zachowku przeciwko spadkobiercy testamentowemu.
W toku postępowania sąd cywilny bada, czy wydziedziczenie było skuteczne czy może było niesłuszne. Sąd ocenia też, czy istnieją podstawy do przyznania zachowku. W wielu przypadkach postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia nie są niezbędne do wykazania, kto jest spadkobiercą zobowiązanym do zapłaty zachowku.
Dlaczego warto skorzystać z pomocy kancelarii
Sprawy o zachowek bywają skomplikowane. Wymagają wiedzy z zakresu prawa spadkowego, znajomości przepisów prawa cywilnego oraz doświadczenia procesowego.
Profesjonalna kancelaria pomoże Ci:
- ustalić, czy przysługuje Ci zachowek i w jakiej wysokości,
- zgromadzić niezbędne dokumenty i dowody,
- przygotować i złożyć pozew o zachowek,
- reprezentować Cię przed sądem,
- negocjować ugodę z pozostałymi spadkobiercami.
Dzięki wsparciu prawnika możesz uniknąć błędów, które mogłyby doprowadzić do niekorzystnego rozstrzygnięcia.
Skontaktuj się z nami
Jeśli potrzebujesz pomocy w sprawie o zachowek, chcesz poznać wartość zachowku lub przygotować pozew o zachowek, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią.
Przeanalizujemy Twoją sytuację, ustalimy, jaka kwota Ci się należy, i pomożemy skutecznie dochodzić zachowku przed sądem.
📞 Zadzwoń lub napisz – pierwsza konsultacja pozwoli Ci poznać swoje prawa i możliwości działania.
✅ Podsumowanie:
- Zachowek to istotny mechanizm ochrony osób najbliższych zmarłego. Dzięki niemu można dochodzić należnej części majątku nawet wtedy, gdy spadkodawca pominął nas w testamencie.
- Pozew składamy do sądu rejonowego, a jeśli wartość roszczenia przekracza 100 000 zł – do sądu okręgowego. Właściwy jest sąd miejsce zamieszkania zmarłego. Opłata sądowa wynosi zwykle 5% dochodzonego roszczenia.
- W pierwszej kolejności trzeba zebrać dokumenty potwierdzające skład i wartość spadku. Po ustaleniu wartości spadku, można przejść do obliczenia należnego roszczenia.
Jeśli masz wątpliwości, czy i Tobie przysługuje zachowek – nie czekaj. Skorzystaj z pomocy specjalisty od prawa spadkowego i odzyskaj to, co Ci się prawnie należy.
