Pozbawienie władzy rodzicielskiej, inaczej określane jako pozbawienie praw rodzicielskich lub odebranie władzy rodzicielskiej (praw rodzicielskich), to procedura, która budzi bardzo wiele emocji. Jest tak dlatego, że kojarzy się głównie z zupełnym zerwaniem więzi pomiędzy rodzicem a dzieckiem, nałogami czy przemocą.
Musisz mieć świadomość, że do pozbawienia władzy rodzicielskiej może dochodzić też w rodzinach, których nie dotyka patologia, a rodzic pozbawiony tej władzy nie musiał się znęcać nad dzieckiem czy być osobą uzależnioną.
Skutki pozbawienia praw rodzicielskich obejmują utratę wpływu na decyzje dotyczące edukacji, wychowania i opieki zdrowotnej dziecka.
W sądach toczy się wiele spraw o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Według danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości na przestrzeni ostatnich 10 lat było to ok. 9 – 10 tys. spraw rocznie.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może dotyczyć obojga rodziców albo jednego z nich.
Co to jest władza rodzicielska?
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, dbania o dobro dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem godności i praw.
Sprawowanie pieczy nad dzieckiem oznacza obowiązek wychowania dziecka i kierowania nim. Rodzice są obowiązani troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, a także odpowiednio je przygotować do pracy dla dobra społeczeństwa, stosownie do jego indywidualnych uzdolnień i talentów.
Władza rodzicielska także prawo i obowiązek rodzica dotyczący podejmowania decyzji odnośnie do spraw dziecka. Dziecko, które pozostaje pod władzą rodzicielską powinno być rodzicom posłuszne. Z kolei w sprawach, w których może już samodzielnie decydować, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców, które są formułowane dla jego dobra. Władza rodzicielska powinna być wykonywana zgodnie z dobrem konkretnego dziecka, a także zgodnie z interesem społecznym.
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom od narodzin dziecka. Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do momentu osiągnięcia pełnoletności. Rodzic pozbawiony praw rodzicielskich traci możliwość podejmowania decyzji w sprawach dotyczących dziecka. Takimi sprawami jest np. miejsce zamieszkania dziecka, wybór szkoły, zajęć dodatkowych, decydowanie o wyjazdach dziecka zagranicę lub o sposobie leczenia w razie choroby.
Odebranie praw rodzicielskich a alimenty
Obowiązek alimentacyjny wobec swojego dziecka przy pozbawieniu praw rodzicielskich
Czy pozbawienie praw rodzicielskich zwalnia z płacenia alimentów na dziecko? Można się spotkać z opinią, że zgoda na pozbawienie praw rodzicielskich „opłaca się”, bo nie trzeba płacić na dziecko alimentów. Otóż tak nie jest. Rodzic pozbawiony praw rodzicielskich jest nadal zobowiązany do łożenia świadczeń alimentacyjnych na utrzymanie swojego dziecka (obowiązek alimentacyjny). Oznacza to, że musi płacić na nie alimenty, mimo że o sprawach dziecka już nie decyduje.
Jeśli do tej pory alimenty na dziecko nie były jeszcze zasądzone, to możesz zostać o nie pozwany przed sądem. Jeśli z kolei masz wyrok alimentacyjny, to dalej musisz płacić określone w nim kwoty, bo inaczej zacznie je ściągać komornik.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie spowoduje, że alimenty na dziecko będą niższe.
Jeśli z kolei rodzic w ogóle nie angażuje się w wychowanie dziecka, nie spotyka się z nim lub robi to sporadycznie, może dostać nawet wyższe alimenty. Wynika to z tego, że drugi rodzic osobistymi staraniami „dokłada się” do wychowania dziecka w większym stopniu i w związku z tym, jego udział finansowy może być niższy.
Alimenty od dziecka dla rodzica pozbawionego praw rodzicielskich
Jeśli dana osoba została pozbawiona praw rodzicielskich i chce się ubiegać o alimenty od swojego dziecka, to może mieć z tym problem, jeśli zaniedbywała swoje obowiązki względem dziecka. Przepisy mówią, że można uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Z tej furtki będzie mogło skorzystać dziecko pozwane o alimenty przez rodzica.
Pozbawienie praw rodzicielskich a kontakty z dzieckiem
Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej co do zasady zachowuje prawo do utrzymywania kontaktu z dzieckiem. Oznacza to, że nadal może się z synem lub córką spotykać, telefonować nie niego (niej), utrzymywać kontakt on-line.
W tym przypadku drugi rodzic nie może sam zadecydować o tym, że kontakt z dzieckiem zostanie „zablokowany”. Zakazać kontaktów rodzica z dzieckiem może tylko sąd na mocy orzeczenia.
Argumentami do odebrania praw rodzicielskich są m.in. poważne zaniedbania względem dziecka. To z kolei może mieć wpływ na losy ewentualnej sprawy sądowej o zakazanie kontaktów z dzieckiem.
Argumenty do odebrania praw rodzicielskich
Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym można pozbawić władzy rodzicielskiej, jeżeli:
- władza rodzicielska nie może być przez rodziców wykonywana z powodu trwałej przeszkody,
- rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej,
- rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.
Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej
Z trwałą przeszkodą w wykonywaniu władzy rodzicielskiej mamy do czynienia w razie np.:
- zaginięcia rodzica,
- jego pobytu w szpitalu z uwagi długą chorobę,
- osadzenia w zakładzie karnym,
- braku realnej możliwości wykonywania władzy rodzicielskiej z powodu ciężkiej choroby (nawet jeśli rodzic przebywa z dzieckiem).
Ojca lub matkę można pozbawić władzy rodzicielskiej także w wypadku długiego wyjazdu za granicę, ale pod warunkiem, że łączy się to z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem lub przeszkodami w uzyskaniu zgody na podjęcie czynności istotnych dla dziecka.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej
Nadużywanie władzy rodzicielskiej ma miejsce, gdy dochodzi do nadmiernego karcenia dziecka i stosowania wobec niego przemocy, wykorzystywania dziecka do czynów nierządnych, zmuszania go do obciążającej pracy w domu lub wykorzystywania go do pracy zarobkowej, a także nakłaniania dziecka do popełniania przestępstw. W niektórych przypadkach nadużycia, sąd może zdecydować się na ograniczenie władzy rodzicielskiej zamiast jej całkowitego pozbawienia.
Rażące zaniedbanie obowiązków rodzicielskich
Za rażące (tj. poważne, zagrażające dobru dziecka) zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich należy uznać sytuację, w której małoletni schodzi na dalszy plan z uwagi na nałóg pijaństwa rodziców, ich rozwiązły tryb życia lub trudnienie się popełnianiem przestępstw.
Dziecko jest zaniedbywane także, gdy jego rodzic nie płaci alimentów lub nie interesuje się jego sprawami. Sygnałem, że rodzicie nie dbają dziecko może być jego naganne zachowanie w szkole, złe oceny w nauce, a także brak reakcji ze strony rodziców na wezwania do szkoły lub alarmujące informacje napływające od nauczycieli.
Kto bierze udział w postępowaniu sądowym?
Orzeczenie w sprawie pozbawienia władzy rodzicielskiej wydaje sąd rodzinny po przeprowadzeniu wnikliwego postępowania.
Wniosek do sądu rodzinnego właściwego w sprawie może być złożony przez każdą osobę, która wykaże interes prawny (np. rodzic zastępczy, osoba z rodziny dziecka, drugi rodzic, szkoła, do której uczęszcza dziecko). Taki wniosek może złożyć także prokurator, jeśli uzyska informację, że dobro dziecka jest zagrożone.
Postępowanie może zostać wszczęte także z urzędu, tj. samodzielnie przez sąd, bez jakiegokolwiek wniosku. Odebranie praw rodzicielskich może dotyczyć jednego lub obojga rodziców.
Uczestnikami sprawy sądowej są osoba lub instytucja, która złożyła wniosek (wnioskodawca) oraz rodzice dziecka (uczestnicy postępowania). W razie, gdy jeden z rodziców składa wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej drugiego, jest on wnioskodawcą, a ten drugi rodzic uczestnikiem postępowania.
Dziecko, którego sprawa dotyczy nigdy nie jest uczestnikiem postępowania w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej.
O wszczęciu postępowania rodzinnego dot. władzy nad małoletnim jest zawsze zawiadamiany prokurator, który może przystąpić do sprawy i brać w niej aktywny udział.
Jak napisać wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich?
Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej trzeba należycie umotywować. Trzeba w nim podać argumenty, z powodu których powinno się pozbawić rodzica.
Wnioskodawca w sprawie o odebranie praw rodzicielskich musi przedstawiać dowody na poparcie swoich twierdzeń, np. dowód z przesłuchania świadków lub dokumentacji policyjnej. Sąd w takiej sprawie może z urzędu dopuścić dowód z opinii Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych. Taka opinia może mieć istotne znaczenie, ponieważ dotyczy więzi łączącej rodzica z dzieckiem, a także przewidywań co do wypełniania obowiązków rodzicielskich w przyszłości.
Przebieg sprawy sądowej o pozbawienie praw rodzicielskich
Proces odebrania praw rodzicielskich obejmuje szczegółowe postępowanie sądowe, w którym oceniane są zeznania świadków, opinie pedagogów i psychologów, a także dokładne badanie sytuacji opiekuńczej dziecka, aby ustalić, czy istnieją podstawy do pozbawienia rodzica praw.
W toku sprawy sąd przesłuchuje rodziców dziecka, aby poznać ich stanowiska, a także zebrać informacje o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim i jego sytuacji osobistej.
Sąd może wysłuchać także małoletnie dziecko, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Takie wysłuchanie powinno się odbyć poza salą rozpraw.
Trzeba pamiętać o tym, że sądowe pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza, że władza ta jest odbierana raz na zawsze. Jeśli ustaną przyczyny, dla których ojciec lub matka zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, sąd rodzinny może tę władzę przywrócić.
Jakie pytania zadaje sąd na sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej?
Pewnie zastanawiasz się, jakie pytania zadaje sąd na rozprawie o pozbawienie praw rodzicielskich. Na sprawie sądowej będą padać głównie pytania o relację rodzic – dziecko, np.:
- Czy rodzic interesuje się dzieckiem? Czy kontaktuje się z drugim rodzicem i pyta o dziecko, o jego zdrowie, postępy w szkole? Czy opiekuje się dzieckiem?
- Czy rodzic płaci alimenty na dziecko?
- Czy utrzymuje kontakt z dzieckiem? Jak często się z nim spotyka? Czy do niego dzwoni? Czy pamięta o jego urodzinach i składa w tym dniu życzenia?
- Czy rodzice są w stanie ze sobą współpracować przy podejmowaniu decyzji w sprawach dziecka?
- Czy są problemy z uzyskaniem zgody rodzica np. na zapisanie dziecka do przedszkola, wyrobienie paszportu?
- Czy rodzic stosował przemoc względem dziecka? Czy rodzic demoralizował dziecko?
- Czy rodzic jest uzależniony od alkoholu lub narkotyków? Czy cierpi na chorobę psychiczną? Jaki wpływ mają uzależnienia lub choroby rodzica na udział w wychowaniu dziecka?
Pozbawienie praw rodzicielskich a dziedziczenie
W polskim prawie nie ma przepisu, który stanowiłby, że pozbawienie władzy rodzicielskiej ma jakikolwiek wpływ na dziedziczenie spadku.
Przyczyny, dla których można utracić władzę rodzicielską nad dzieckiem są na tyle poważne, że mogą w pewien sposób wpłynąć na porządek dziedziczenia.
Musisz wiedzieć, że dziedziczenie może się odbywać w „dwie strony” – albo dziecko dziedziczy po rodzicu, albo rodzic dziedziczy po dziecku. Po prostu zależy to od tego, kto pierwszy umrze.
Jeśli mielibyśmy do czynienia z przypadkiem, w którym doszło do pozbawienia władzy rodzicielskiej z uwagi na zaniedbywanie dziecka, niepłacenie alimentów i brak zainteresowania dzieckiem. Gdyby na tej podstawie rodzic został wydziedziczony przez dziecko w testamencie z powodu nieutrzymywania z nim relacji rodzinnych (nieobecność w życiu dziecka), rodzicowi nie należałby się po dziecku ani spadek, ani nawet zachowek. Podstawowe informacje na temat zachowku znajdziesz tu.
Podsumowując, odebranie władzy rodzicielskiej nie jest jednoznaczne z utratą praw do dziedziczenia. Jednak w niektórych sytuacjach postawa rodzica względem dziecka może przyczynić się do tego, że rodzic może zostać nawet wydziedziczony, co powoduje utratę jakichkolwiek praw do spadku (wyłączenie od dziedziczenia oraz od zachowku).
